YURTDIŞI BORÇLANMASI

1- Yurtdışı sürelerin borçlanılması ne demektir?

Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin on sekiz yaşını doldurduktan sonra Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak geçen sürelerin Sosyal Güvenlik Kurumuna başvuru yapılarak ve prim ödenerek Türk sosyal güvenlik sisteminde değerlendirlmek üzere borçlanılmasıdır.

İlkeleri ve koşulları 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunda düzenlenmiştir.

2- Yurtışında geçen hangi süreler borçlanılabilir?

a- Yurt dışında geçen sigortalılık süreleri

Borçlanma kapsamında sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre “çalışılmış” ya da “çalışılmış süre olarak kabul edilen süreleri” ifade eder.

Çalışma süreleri; mecburi prim ödeme süreleri, kendi nam ve hesabına çalışmalardan dolayı zorunlu ve isteğe bağlı prim süreleri, sigortadan muaf cüzi çalışma ve diğer çalışma sürelerini ifade eder.

Çalışmış olarak kabul edilen süreler; ilgili ülke mevzuatına göre fiilen çalışılmadığı halde çalışmaya eşdeğer süre olarak kabul edilip, hizmet cetvellerinde eşdeğer süre olarak gösterilen, aylık kazanmada ve aylık hesabında değerlendirilen sürelerdir.

b- Bir yıla kadar olan işsizlik süreleri

İlgili ülke mevzuatına göre çalışma süreleri ile bu çalışma sürelrine eşdeğer süreler haricinde o ülkede çalışılmadan geçen süreyi ifade eder.

Yurtdışı borçlanması anlamında, kişinin iş bulamaması veya iş arıyor olmasına grek yoktur.

İkamet süreler ve boşta geçen süreler de bu kapsamdadır.

Ancak Kanun sigortalılık başlamadan önceki süreleri değil, sigortalılık süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik sürelerinin borçlanılacağını söylemektedir. Dolayısıyla yalnızca aradaki ve sigortalılık süresinden sonra geçen 1 yıla kadar işsizlik süreleri borçlanılabilir.

İşsizlik sürelerinde tüm süre değil ancak her seferinde 1 yılı geçmeyen süreler borçlanılabilir.

c- Ev kadını olarak geçen süreler

Medeni durumlarına bakılmaksızın (bekar, evli ya da boşanmış) kadınların sigortalılık süreleri haricinde yırtdışında 18 yaşını tamamladıktan sonra bulundukları süreyi ifade eder. İşsizlik süresi gibi süre sınırlaması yoktur. Borçlanmak için ilgili ülkeden alınmış bulunan kametgah belgesi borçlanma belgesi olarak yeterlidir.

Burada kadınlar lehine pozitif ayrımcılık yapılmıştır.

3- Borçlanma koşulları nelerdir?

a- Türk vatandaşı olunması

Kanun borçlanma yapılacak sürelerde Türk vatandaşı olmayı şart koşmuştur. Yani Türk vatandaşlığı sonradan kazanılmış ise önceki süreler, Türk vatandaşlığı sonradan kaybedilmiş ise sonraki süreler borçlanmada hesaba katılmaz.

Burada vatandaşlıktan izinle çıkılması borçlanmaya engel değildir. Ancak vatandaşlıktan izinle çıkıldıktan sonra geçen süreler borçlanılamaz.

Çifte vatandaşlık da borçlanma için engel değildir.

b- Yaş koşulu

Yasa yalnızca 18 yaşından sonra yırtdışında geçen sürelerin borçlanılacağını düzenlemiştir.

c- Belgelendirme

Kanuna göre borçlanılması gereken sürelerin belgelendirilmesi gerekir. Belgelendirme yükümlülüğü ilke olarak borçlanmas başvurusu yapan kişiye aittir.

d- Belirli nitelikte yurtdışı sürelerin olması

Yukarıdaki “Yurtışında geçen hangi süreler borçlanılabilir?” başlığında ayrıntılı olarak değinildiğinden tekrar edilmeyecektir.

4- Borçlanma için ödenmesi gereken günlük prim ne kadardır?

Borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarı, başvuru tarihindeki 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 82 nci maddesinde belirtilen prime esas asgari ve azami günlük kazanç arasında seçilecek günlük kazancın %45’idir.

5- Türkiye’deki sigortalılık süresi ile çakışan süreler borçlanılabilir mi?

Ülkemizdeki sosyal güvenlik kanunlarına göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları kapsamında geçen sürelerle çakışan yurtdışı süreler borçlanılamaz. Çünkü bu sürede kişinin Türkiye’de gerçek ve eylemli bir çalışması var ise aynı zamanda yurtdışında bulunması ve sigortalı olması mümkün değildir.

6- Borçlanma için Türkiye’ye kesin dönüş yapılması mecburi midir?

Yurtdışı borçlanma yapmak için 3201 sayılı Yasanın ilk halinde yurda kesin dönüş yapma ve kesin dönüşten itibaren 2 yıl içinde başvuru koşulları vardı. Ancak bu iki koşul da Anayasa mahkemesinin kararları ile iptal edilmiştir. Şu anda yurtdışı borçlanması için kesin dönüş ya da başvuru süresi yoktur.

7- Vekil aracılığı ile borçlanma talebinde bulunulabilir mi?

Vekil aracılığı ile borçlanma talebinde bulunmak mümkündür. Ancak, verilen vekâletnamede mutlaka borçlanma veya yurt dışı borçlanma yetkisinin belirtilmesi gerekmektedir.

8- Yurtdışı borçlanması hangi sigorta kolunda yapılmış sayılır?

19.07.2019 tarihli resmi gazetede yayımlanan 7186 sayılı Kanunun 10. Maddesi ile değiştirlen 3201 sayılı Yasanın 4. Maddesine göre yurt dışı hizmet borçlanmasına ait süreler 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında (Bağ-Kur) geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilir.

Değişiklik öncesi kişinin Türkiye’de sigortalılığı varsa borçlanma bu kapsamda değerlendirliyor, yoksa 4b (Bağ-Kur) kapmsamında değerlendiriliyordu. Bu nedenle borçlanmak isteyen ve Türkiye’de sigortalılığı olmayan kişiler Türkiye’de 4a (SSK) kapsamında kısa süreli çalışıp, 4a’dan (SSK) borçlanabiliyorlardı. Şu an bu durum ortadan kaldırılmış yurtdışı borçlanmaları artık 4b (Bağ-Kur) kapmsamında değerlendirilmektedir.

Ancak 3201 sayılı Yasanın geçici 9. Maddesine göre 7186 sayılı Kanun öncesi başka sigorta kolundan yapılan borçlanmalar geçerli sayılacaktır.

9- Borçlanma miktarının ödenmesinde süre var mıdır?

Tahakkuk ettirilen borç tutarı, tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödenir. Tahakkuk ettirilen prim borcunu tebligat tarihinden itibaren üç ay içerisinde ödemeyenler için yeniden başvuru şartı aranır.

10- 3 ay içinde borçlanma primini ödeyemez isem yeniden başvurabilir miyim?

SGK tarafından hesaplanıp tebliğ edilen borçlanma primi tebliğden itiberen 3 ay içinde ödenmez ise bu yeniden başvuruya engel değildir. Ancak yeni başvuruda başvuru tarihindeki koşullara ve prim tutarına göre yeniden hesaplama yapılır.

11- Yutdışı borçlanması yapanlar primlerin iadesini isteyebilir mi?

Yurtdışı borçlanması yapıp bu borçlanmada hesaba katılarak aylık alanlar prim iadesi isteyemez. Ancak aylık bağlanmamış ve tahakkuk ettirilen borcun tamamını veya bir kısmını ödeyenlerden borçlanmalarının iptal edilmesi için başvuruda bulunanların ödedikleri borçlanma tutarının tamamı faiz uygulanmaksızın Türk Lirası olarak iade edilir.

12- Borçlandırılan sürelerin Türkiye’deki sigortalılık sürelerinin başlangıcına etkisi var mıdır?

Türkiye’deki sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülür.

Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayanların sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borcun tamamen ödendiği tarihten, sigortalı ölmüş ise ölüm tarihinden, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilir.

Ancak, uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce âkit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalılık sürelerini borçlananların âkit ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilir.

İlk defa çalışmaya başlanılan tarihin Türkiye’de ilk işe giriş tarihi olarak kabul edildiği akit ülkeler şunlardır: Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, Kanada, Kebek, K.K.T.C., Lüksemburg, Makedonya, Slovakya, Kore, İtalya, Tunus.

13- Yurtdışı borçlanması süreleri ile birlikte aylık almak için özel şartlar var mıdır?

3201 sayılı Yasanın 6. Maddesine göre; borçlanılan sürelerle birlikte malullük veya yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için Sosyal Güvenlik Yasalarına göre aylığa hak kazanma şartlarının yanında aşağıdaki hususlarda aylığa hak kazanmak için şart koşulmuştur.

a- Yurda kesin dönülmüş olması,

Kesin dönüş kavramından Türkiye’de ikamet etmeye başlamak anlaşılmamalıdır. Kesin dönüş aylık talebinde bulunanların yurtdışında çalışmalarının sona ermesini, yurtdışı ikametine dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almamaları durumunu ifade eder. Yani kişi halen yurtdışında ikamet etse dahi çalışmıyor, yurtdışı ikametine dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almıyorsa bu şartı sağlamış kabul edilir.

“Sosyal sigorta ödeneği” deyimi, çalışma yaşamı süresince karşılaşılan hastalık, iş kazası, meslek hastalığı veya işsizlik gibi riskler nedeniyle iş göremezlik veya işsizlik gibi adlar altında yapılan ödeneklerini, “Sosyal yardım ödeneği” ibaresi, bulunulan ülke mevzuatı kapsamında, geçimlerini sağlayacak hiçbir gelirleri olmayan veya mevcut gelirleriyle geçimlerini sağlamakta güçlük çeken kişilerin asgari geçim düzeyi ile sınırlı olmak üzere geçimlerinin sağlanması amacıyla kamu kurum ve kuruluşları tarafından muhtaçlık durumuna ve süresine göre ödenen ikamet şartına bağlı nakdi yardımları ifade etmektedir.

Yurtdışındaki ülkeden yaşlılık ya da maluliyet aylığı bağlanmış olması kesin dönüşe engel değildir.

b- Tahakkuk ettirilen borçtan aylık bağlanmasına yetecek kadar ödeme yapılması,

c- Sosyal Güvenlik Kuruma yazılı başvuruda bulunulması şarttır.

Yukarıda belirtilen şartları yerine getirenlerin aylıkları, yazılı talepte bulundukları tarihi takip eden ay başından başlar.

15- Kesin dönüş şartını kaybedenlerin aylığı kesilir mi?

Aylık bağlandıktan sonra yurtdışında çalışanların, yurtdışı ikametine dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği alanların aylığı kesilir.

Yurt dışında zorunlu sigortalılığa tabi olsalar dahi kısa süreli çalışma olarak adlandırılan işlerde çalışanların aylıkları bu madde kapsamında değerlendirilmez ve kesilmez.

Türkiye'de çalışmaya başlamak aylığın kesilmesini gerektirmez. Yalnızca sosyal destek primi ödenmesi gerekir.